روانشناسی حوزه های طرح واره و طرح واره های ناسازگار اولیه

 

مریضایی که طرح واره هاشون در این بخش قرار داره ، نمی تونن دلبستگیای ایمن و رضایت بخشی با بقیه برقرار کنن. اینجور آدمایی فکر می کنند که نیاز اونا به ثبات ، امنیت ، محبت ، عشق و تعلق خاطر برآورده نمیشه . خونواده های اصلی اونا معمولاً بی ثبات (رهاشدگی / بی ثباتی)، بدرفتار (بی اعتمادی/ بدرفتاری) ، سرد و بی عاطفه (محرومیت هیجانی) ، طردکننده (مشکل/ شرم) یا منزوی  (تنهایی اجتماعی/ غریبگی[۳]) هستن . مریضایی که طرح واره هاشون در بخش بریدگی و رانده قرار میگیره (مخصوصاً چهار طرح واره اول )، بیشتر بیشترین آسیب رو می بینن . خیلی از اونا ، دوران کودکی تکون دهنده ای داشتن و در بزرگسالی تمایل دارن به شکلی نادرست و شتاب زده از یه رابطه خود – مضر به رابطه ای دیگه پناه ببرن یا از ایجاد روابط بین فردی نزدیک دوری کنن . رابطه درمانی ، بیشتر محور اصلی درمان این گروه از بیماران قرار میگیره .

مریضایی که دارای طرح وارۀ رهاشدگی / بی ثباتی هستن ، باور دارن روابطشون با افراد مهم زندگی ثباتی نداره . مریضایی که این طرح واره رو دارن ، احساس می کنن افراد مهم زندگیشون  در کنار اونا نمی مانند ، چون از نظر هیجانی غیر قابل پیش بینی ان، فقط چند صباحی به طور موقت در کنار اونا هستن و می میرن یا مریض رو به حال خود رها می کنن .

مریضایی که طرح واره بی اعتمادی / بد رفتاری دارن ، می گن که بقیه با کوچیکترین فرصت از اونا سوء استفاده می کنن . مثلا ، به اونا آسیب میزنن ، تحقیرشان می کنن ، دروغ می گن، بدرفتاری می کنن ، فریب میدن یا اونا رو دست میندازن[۴] .

مریضایی که طرح واره محرومیت هیجانی دارن ، انتظار ندارن تمایل اونا واسه ایجاد رابطه هیجانی با بقیه به طور کافی ارضاء شه . تا حالا سه نوع محرومیت هیجانی رو شناخته ایم :

• محرومیت از محبت[۵] (از دست دادن عاطفه یا توجه ) ؛ (۲) محرومیت از همدلی[۶] (به حرف دل فرد گوش ندادن و درک نشدن) و (۳) محرومیت از پشتیبانی[۷] (راهنمایی نشدن از طرف بقیه) .

مریضایی که طرح واره مشکل / شرم دارن، احساس می کنن آدمایی ناقص ، بد ، کوچیک یا بی ارزش ان و اگه خود رو در  معرض نگاه بقیه قراردهند ، مطمئنا رانده می شن . این طرح واره معمولاً با احساس شرم نسبت به مشکلات درک شده همراه س . این نقصا و کمبودا ممکنه شخصی ( مثل خود خواهی ، تکانهای خشن ، تمایلات جنسی غیر قابل قبول ) یا عمومی[۸])مثل ظاهر غیر جذاب ، نابرازندگی اجتماعی) باشن .

مریضایی که طرح واره تنهایی اجتماعی / غریبگی دارن ، احساس می کنن با بقیه متفاوتند و وصله ناجور اجتماع هستن . در واقع این طرح واره ،  حس متفاوت بودن فرد یا نبود تناسب با اجتماع رو در بر می گیرد . معمولا بیماران گرفتار به این طرح واره ، به هیچ گروه یا جامعه ای، احساس تعلق خاطر نمی کنن (یزدان دوست،۱۳۸۸).

 

–بریدگی و رانده[۹]

(انتظار اینکه نیازای فرد واسه امنیت ، ثبات ، محبت ، همدلی، گفتن احساسات، پذیرش و احترام به روش هایی قابل پیش بینی ارضاء نمیشه . طرح وارهای این بخش معمولا در خونواده هایی به وجود می آیدکه بی عاطفه ، سرد ، مضایقه گر ، منزوی ، تندخو، غیر قابل پیش بینی یا بدرفتار هستن ) .

 

۱-رهاشدگی / بی ثباتی

بی ثباتی یا بی اعتمادی نسبت به دریافت محبت و ایجاد رابطه با دور و بری ها ، طوری که فرد احساس می کنه افراد مهم زندگیش نمی تونن پشتیبانی عاطفی و تشویق لازم رو به اون بدن، چون این ادما از دید هیجانی ، بی ثبات ، غیر قابل پیش بینی (مثلا “یهویی عصبانی می شن”) ، اعتماد ناپذیر و بی نظم ان . فردی که اینجور طرح واره ای در ذهنش بوجود اومده باشه، عقیده داره هر لحظه امکان داره افراد مهم زندگی اش بمیرن یا اینکه اون رو رها کنن و به کس دیگه ای علاقه مند شن .

 

۲-بی اعتمادی/ بدرفتاری

انتظار اینکه بقیه به آدم ضربه میزنن، بدرفتارند، آدم رو سرافکنده می کنن ، دروغ می گن و دغل کار و سود جو هستن . اینجور انتظاری باعث می شه فرد وقایع دور و بر رو به شکلی خاص درک کنه : آسیبی که به فرد وارد کردن ، از قصد بوده و یا اینکه در نتیجه بی مبالاتی و غفلت بیش از اندازه بوجود آمده. ممکنه فرد احساس کنه همیشه یه نفر موجودی اون رو می دزدد و یا حق اون رو می خوره.

 

۳-محرومیت هیجانی

انتظار این که تمایلات و نیازای فرد به پشتیبانی عاطفی به اندازه  کافی ارضاء نمی شن.

سه نوع محرومیت مهم هست :

الف) محرومیت از محبت[۱۳]:از دست دادن توجه، عطوفت یا همراهی .

ب) محرومیت از همدلی[۱۴]: درک نشدن ، به حرف دل فرد گوش ندادن، نبود خود افشایی یا در میان نگذاشتن احساسات با بقیه .

ج)محرومیت از پشتیبانی[۱۵]:نداشتن منبع قدرت ، جهت دهی یا راهنمایی نشدن از طرف بقیه.

 

 

۴-مشکل/شرم[۱۶]

احساس اینکه فرد در مهم ترین جنبه های شخصیت اش ، انسانی ناقص ، بد ، بد، کوچیک و بی ارزشه یا اینکه در نظر افراد مهم زندگی اش ، فردی منفور و بد هستش. هم اینکه این طرح واره ، حساسیت زیادتر از اندازه نسبت به انتقاد ، رانده ، سرزنش ، کمرویی ، مقایسه های نابجا ، احساس ناامنی در حضور بقیه و حس خجالت در رابطه با عیب و نقصای داخلی رو در بر میگیره . این نقاط ضعف ممکنه شخصی (تکانهای خشم ، تمایلات جنسی غیر قابل پذیرش ، خودخواهی) یا عمومی باشن (ظاهر جسمی بد و مشکلات اجتماعی ) .

 

۵-تنهایی اجتماعی / غریبگی[۱۷]

احساس اینکه ، فرد از جهان منصرف شده و با بقیه فرق داره یا اینکه به جامعه و گروه خاصی تعلق خاطر نداره .

 

۶-وابستگی / بی عرضگی

باور به اینکه فرد نمی تونه مسئولیتای روزمره رو (مثل مراقبت از بقیه ، حل مشکلات روزانه ، قضاوت خوب ، از عهده تکالیف جدید برآمدن و اراده کردن درست) بدون کمک قابل  توجه بقیه ، در حد قابل قبولی انجام بده . این حالت بیشتر به صورت درموندگی ظاهر می شه .

 

 

 

۷-آسیب پذیری نسبت به ضرر یا مریضی

ترس افراطی از اینکه فاجعه نزدیکه و هر لحظه احتمال وقوع اون هست و اینکه فرد نمی توانداز اون جلوگیری کنه. ترسا بر یک یا چند جنبه متمرکزند : الف) حوادث پزشکی مانند حمله های قلبی و دچار شدن به ایدز، ب) وقایع هیجانی مانند دیوونه شدن ، ج ) سوانح محیطی مانند گیر افتادن در آسانسور ، قربونی جنایت شدن ، سقوط هواپیما و زمین لرزه .

 

۸- خود تغییر نیافته/ گرفتار

رابطه عاطفی شدید و نزدیکی زیادتر از اندازه با یکی از افراد مهم ّ زندگی (بیشتر والدین) ، به قیمت از دست دادن فردیّت یا  رشد اجتماعی طبیعی . بیشترً هیچ کدوم از این افراد گرفتار، بدون پشتیبانی دیگری ، قادر به ادامه زندگی نبوده یا نمی تونن خوشحال باشن . فردی که اینجور طرح واره ای داره ممکنه احساس کنه وجودش در بقیه ترکیب شده و هویت جداگونه ای نداره . این طرح واره بیشتر به صورت احساس پوچی و پریشونی و گیجی ، جهت نداشتن و بی هدفی و یا در موارد شدید به صورت شک و دودلی در موجودیت وساختار وجودی فرد بروز می کنه .

 

۹-شکست

باور به اینکه فرد شکست خورده یا در آینده شکست می خوره و اینکه شکست واسه اون پیشگیری ناپذیره . فرد در مقایسه با همسالانش در بخش های پیشرفت (مثل تحصیل ، شغل ، ورزش و…) بیشترً احساس بی عرضگی می کنه . بیشتر شامل این باوره که شخص ، دیوونه، بی استعداد، بی جنم و نادانه و نسبت به بقیه ، موفقیت کمتری داره .

محدودیتای دچار اختلال[۲۲]

(مشکل در محدودیتای داخلی ، احساس مسئولیت در قبال بقیه یا جهت گیری نسبت به اهداف دراز مدت زندگی . این طرح وارها منتهی به بروز مشکلاتی در مورد رعایت حقوق بقیه ، همکاری با بقیه ، تعهد یا هدف گزینی و رسیدن به اهداف واقعی می شه. طرحوارهای این بخش معمولا در خونواده هایی به وجود میاد که به جای انضباط ، مواجه مناسب ، محدودیتای منطقی ، مسئولیت پذیری ، همکاری دوطرفه و هدف گزینی ؛ وجه مشخصه اونا ، آسون انگاری افراطی ، پریشونی و گیجی ، یا حس برتریه. در بعضی موارد ، کودک ممکنه نتونه ناراحتی عادی و معمولی رو تحمل کنه یا اینکه ممکنه هدایت ، جهت مندی و راهنمایی کافی دریافت نکرده باشه) .

 

۱۰-استحقاق/ بزرگ منشی

فردی که اینجور طرح واره ای داره عقیده داره که نسبت به بقیه یه سر و گردن ، بالاتره، حقوق خاصی واسه خودش قائله و تعهدی نسبت به رعایت اصول روابط دوطرفه که راهنمای تعاملات  اجتماعی بهنجار هستن ، نداره . بیشتر بر این نکته پا فشاری می کنه که بقیه باید هر چیزی که رو که اون می خواد براش جفت و جور کنن ، بدون توجه به اینکه در خواست اون منطقیه ، چی از نظر بقیه معقوله ، یا اینکه چه هزینه ای واسه بقیه داره . اینجور آدمایی واسه اینکه بتونن کسب قدرت کنن و یا بقیه رو کنترل کنن ، تمرکز افراطی بر برتری جویی (مثلا موفق ترین ، با استعداد ترین و پولدار ترین شدن ) دارن (هدف اولیه کسب توجه یا پذیرش از طرف بقیه نیس) . بعضی وقتا واسه اینکه فرد بتونه تمایلات  خود رو ارضاء کنه ، بدون همدلی با بقیه و یا بدون توجه به نیازها و احساسات اونا ، به رقابت افراطی یا کنترل رفتارای بقیه روی می آورد.

 

۱۱-خودمون – داری و خود- انضباطی کم

مشکلات دائمی در خودمون – داری مناسب و تحمل نکردن ناکامیا در راه رسیدن به اهداف شخصی یا ناتوانی در جلوگیری از بیان هیجانا و تکانها . در شکلای ناچیز تر اون ، مریض به شدّت از ناراحتی دوری می کنه . فردی که اینجور طرح واره ای داره ، درد رو تحمل نمی کنه ، از مسئولیت پذیری گریزانه ، به هر قیمتی که شده از اختلاف جلوگیری می کنه و زیاد به خودش سخت نمی گیره . این عوامل باعث می شه از رضایت شخصی ، تعهد و انسجام شخصیتی اینجور فردی جلوگیری شه.

 

دیگه جهت مندی[۲۵]

(تمرکز افراطی بر تمایلات ، احساسات و پاسخای بقیه طوریکه نیازای خود فرد ندیده گرفته می شه . این کار به خاطر دریافت عشق و پذیرش ، موندگاری رابطه با بقیه  یا دوری از انتقام و تلافی صورت میگیره . در این طرح وارها ، فرد معمولاً هیجانات و تمایلات طبیعی خود رو پس می زنه و نسبت به اونا ناآگاهه. طرح وارهای این بخش معمولا در خونواده هایی به وجود میان که کودک رو با قید و شرط پذیرفته ان : کودک به خاطر رسیدن به توجه، عشق و پذیرش بقیه باید جنبه های مهم ّ شخصیت خود رو ندیده بگیره. در خیلی از این خونواده ها ، نیازا و تمایلات هیجانی والدین و منزلت اجتماعی، در مقایسه با نیازا و احساسات کودک ، ارزش بیشتری دارن ) .

 

۱۲-اطاعت

احساس زور نسبت به واگذاری افراطی کنترل خود به بقیه. این کار معمولاً واسه دوری از خشم ، محرومیت ، یا انتقام صورت میگیره. دو نوع از مهم ترین اطاعتا عبارتند از :

الف)ا طاعت از نیازا : وا پس زنی تمایلات ، تصمیمات و ترجیحات شخصی  .

ب) اطاعت از هیجانا :  واپس زنی هیجانات شخصی مخصوصا خشم .

معمولاً این طور بنظر می رسه که تمایلات ، عقاید و احساسات فرد بدون ارزش ان یا واسه بقیه اهمیت ندارن . این طرح واره ، بیشتر به شکل اطاعت افراطی همراه با حساسیت زیادتر از اندازه نسبت به احساسات بقیه تجلی می باید . این طرح کلا منتهی به خشمی می شه که به شکل یه سری نشونه های ناسازگارانه از جمله رفتارای پشیمون – خشن ، طغیانای عاطفی کنترل نشده ، علایم روان تنی ، انصراف از احساسات ، برون ریزی[۲۷] و سوء مصرف مواد رو می شه .

 

۱۳-ایثار

تمرکز افراطی بر ارضاء نیازای بقیه در زندگی روزمره که به قیمت نبود ارضای نیازای خود فرد تموم می شه. عادی ترین دلایل انجام این کار عبارتند از : جلوگیری از آسیب رسوندن به بقیه ، جلوگیری از احساس گناه به وجود اومده توسط خود خواهی یا موندگاری رابطه با افراد نیازمند .

این بیشتر از حساسیت زیادتر از اندازه نسبت به درد و رنج بقیه ناشی می شه . اینجور طرح واره ای منتهی به این احساس می شه که نیازای فرد ایثارگر به قدر کافی ارضاء نمی شن و هم اینکه باعث ناراحتی  آدمایی

می شه که اون از اونا نگهداری می کنه (با معنی” وابستگی مریض گونه همپوشی داره) .

 

۱۴-پذیرش جویی/ جلب توجه

تاکید افراطی در کسب تایید ، توجه و پذیرش از طرف بقیه که مانع تشکیل معنایی  مطمئن و واقعی از خود می شه . احساس با ارزشی فرد ، بیشتر به واکنشای بقیه وابسته تا به تمایلات طبیعی خودش . بعضی وقتا این طرح با تاکید افراطی بر مقام و منزلت ، قیافه و ظاهر ، پذیرش اجتماعی ، پول یا پیشرفت مشخص می شه و وسیله ایه واسه رسیدن فرد به تایید ، تشویق و توجه بقیه (هدف اولیه از رسیدن به تایید ، تشویق ، توجه بقیه ، کسب قدرت یا توانایی کنترل بقیه نیس) . این طرح واره ، بیشتر منتهی به اتخاذ تصمیماتی غیر قابل اطمینان  وناخوشایند در مورد وقایع مهم زندگی می شه یا اینکه منتهی به حساسیت زیادتر از اندازه نسبت به فرد می شه .

 

[۱]disconnection

[۲] rejection

[۳] alination

[۴]- manipulate

[۵]- nurturance

[۶]- empathy

[۷]-protection

[۸]- public

[۹]-disconnection & Rejection

[۱۰]- abandonment/Instability

[۱۱]- mistrust/Abuse

[۱۲] -emotional Deprivation

[۱۳] -deprivation of Nurturance

[۱۴] -deprivation of Empathy

[۱۵] -deprivation of Protection

[۱۶] -defectiveness/Shame

[۱۷] -social Isolation/Alienation

[۱۸] -dependence/Incompetence

[۱۹] -vulnerability to Harm or Iilness

[۲۰] -enmeshment/Undeveloped self

[۲۱] -failure

[۲۲] -Impaired limits

[۲۵]-other- Directedness

[۲۶]- subjection

[۲۷]-self- sacrifice

[۲۸] -acting out